گفتگو جزء ذات انسان است. انسان موجود اجتماعی است و گفت وگو مهمترین وجه این مدنیت است. گفت وگو فقط به معنای رد و بدل کردن افکار و احساسات و اطلاعات نیست. بلکه ذهن ها و شعورها را با هم مرتبط می‌سازد و وسیلۀ می گردد برای دسترسی به حوزه‌های مشترک وجود انسان . حوزه‌های مشترکی که بین انسانها وجود دارد و بر رفتار و افکار و اعمال انسان تأثیر گذار است ولی آگاهی نسبت به آن‌ها کم است و در صورت عدم آگاهی نسبت به آنها تأثیر ناکارآمد بر اخلاق انسان دارد. گفت و گو دو جنبه دارد، جنبه‌ای به بیرون و در ارتباط با دیگران و جنبه‌ای هم در درون به عنوان گفت وگوی درونی که همه با آن آشنا هستیم. راه دسترسی به درون و گفتگوی واقعی با خود از طریق گفت و گو با دیگران حاصل می‌شود. در کنجی نشستن و با خود گفتگو کردن و در صدد فهم درون خود برآمدن راه به جائی نمی‌برد.

در گفت و گوی واقعی مطلبی را که بیان می‌کنیم سعی می‌کنیم آگاهی پیدا کنیم که چرا این مطلب را می‌گوئیم. ریشه‌های سخن‌مان کدام است. و همچنین جویای زمینه حرفهای دیگری می‌شویم. همیشه توجه داریم که آیا خوب گوش می‌دهیم. آیا توجه به حرف داریم، ساختار فکری و موضع خود و دیگری را نسبت به موضوع مورد بررسی می‌شناسیم. آیا موانع را شناسایی می‌کنیم و در جستجوی حقیقت مطلب هستیم.

گفت و گوی واقعی امکان رسیدن به هوش جمعی را میسر می‌سازد. گفت و گو اگر واقعی باشد سازنده وجود است و اگر تظاهر باشد نابود کننده آن.

 گفت و گو بر چهار نوع می‌توان مشخص کرد، گرچه از هم جدا نیستند.

1-     گفتگو با خود

2-     گفتگو با دیگران

3-     گفتگو با طبیعت

4-     گفتگو با خداوند

 

بحران اخلاقی نه تنها در جامعة ما، بلکه در جهان وجود دارد. بوسیله گفت و گو که مهمترین ابزار ارتباط بین انسانها است می‌توان به تنظیم و تدوین الزامات اخلاقی پرداخت و  با همفکری راهکارهائی پیدا کرد که هم الزامات اخلاقی متناسب با مقتضیات زمان تدوین گردند و هم تجربه کارگاهی به درونی کردن آن نداهای اخلاقی بصورت مهارت یاری رساند.

به همراه روند جهانی شدن، اگر زمینة هویت یابی جمعی و ملی و در عین جهانی فراهم نشود، مشکلات زیادی ایجاد می‌شود که اکنون شاهد آن هستیم . گفت و گوی افراد با یکدیگر و حتی با محیط پیرامون آنها مانع بروز مشکلات جدی می‌شود. بحران هویت زمینه بسیاری از مشکلات اجتماعی است. در روند گفت و گوی واقعی زمینة دست‌یابی به هویت فردی و هم جمعی فراهم می‌گردد.

 تنها بر تاریخ و سنت هم تکیه کردن بی‌توجهی به گذشت زمان و تحولات ایجاد شده است. حضرت علی می‌فرماید فرزندان زمان خود باشید.

مشارکت مردم در تصمیم‌گیریهای مربوط به جامعه و سرنوشت پیش زمینه ایجاد جامعه مدنی است. تا مردم با یکدیگر و با توجه به محیط پیرامون خود همفکری و گفتگو نکنند، جامعة مدنی شکل نمی‌گیرد. از خصوصیات فطری و طبیعی انسان تعادل بین منافع فردی او و سهیم بودن او در جمع است. هر کدام از این جنبه‌های شخصیتی اگر وزنة بیشتری بیابد، رشد همه جانبه مختل می گردد.

گفتگو گاه می­تواند در سطوح ساده و ابتدایی شروع شود. در گفتگوهای خیلی معمولی و بدون دقت وبدون موضوع خاص، گاهی یک نفر چیزی می­گوید و دیگری می­گوید بله یا خیر یا می­گوید، این حرف من را به یاد فلان ماجرا انداخت و صحبت در حد مبادله­ی محفوظات و مطالب متعارف باقی می­ماند و یا گفتگو از حد بیان احساسات و شرح شرایطی که در آن هستیم، فراتر نمی­رود.

اما شاید هر کسی یک بار تجربه کرده باشد که به هنگام صحبت با یک یا چند نفر، در مسیری قرار گرفته که مثلا مطلب یکی از افراد جرقه ای در ذهن او ایجاد کرده و سخن او نیز طرف مقابل را به افکار تازه ای واداشته است.   این گفتگوی سیال می تواند جالب و برانگیزنده و مطلوب باشد. به هر حال به این گفتگوها، گفتگوهای تصادفی می گویند. گفتگوهایی که می توانند در خیابان، در راهرو ، در محل کار یا در هر جای دیگری که حد اقل دو انسان وجود دارند شکل بگیرد. بسیاری اوقات احساس کرده­ایم که شروع گفتگو در همین حد هم برای ما لازم است گرچه این سطح از گفتگو بسیار ساده و بدون آگاهی است ولی احتمالا بیشتر ما این تجربه را داشته­ایم که وقتی با بیان مطالبی ساده، همدلی بین مان برقرار می­شود، احساس خوشایندی به ما دست می­دهد. در چنین حالتی فقط یک گفتگوی اتفاقی شکل گرفته­است.

این گفتگوها خوبند اما همه آن چیزی نیستند که ما از گفتگو به عنوان یک فرایند متعالی مد نظر داریم.گفتگو در pدی که بتواند ما را از لحاظ روحی و ذهنی رشد دهد ، نیاز به آگاهی و برنامه ریزی دارد.