لزوم توجه به زبان تالشی در محدوده خطبه سرای تالش
چاپ شده در ویژه نامه لیسار و خطبه سرا شماره 2
امین جوانمرد[1]
مقدمه
فرهنگ هر ملت شناسنامه و هویت آن ملت به شمار می‌رود و به سان روح برای بدن است که بدون آن حیات و رشد معنی ندارد. مجموعه اعتقادها و رفتارهای مشترک افراد جامعه که از نسلی به نسل بعد منتقل می‌شود نمایانگر جایگاه و ارزش تاریخی آن ملت است. فرهنگ را با هر تعریفی که در نظر بگیریم، خط و زبان دو عنصر اصلی و اساسی آن است؛ چرا که برقراری ارتباط با دیگران و انتقال فرهنگی به دیگران (چه معاصران و چه نسل‌های بعد) که رمز حیات، دوام و بالندگی فرهنگ است، تنها از این راه ممکن است.(اسماعیلی، 1394).
رشد و تکامل زبان به انسان این فرصت را داده است تا او تجربیات و آموخته‌های خود را به نسل‌های آینده منتقل کند و از این راه به تراکم فرهنگی و گسترش آن یاری رساند. رشد ابزار و ساخته‌های انسان به‌دست نسل‌های آینده، در سایه انتقال مواریث از راه زبان است. بنابراین حاصل زحمات پیشینیان، یعنی پیامد فعالیت‌های مغز و بازوی نسل‌های فعال گذشته، به نسل آینده منتقل می‌شود و گسترش فرهنگی و افزایش ثروت‌های مادی را سبب می‌گردد. پس بزرگ‌ترین فایده کلمات پس از توسعه فکر، آموزش و پرورش است، که انتقال میراث بشری را ممکن می‌سازد، و بدین‌سان بیجا نخواهد بود اگر گفته شود که مدنیت مدیون آموزش و پرورش است. می‌توان گفت که هر زبانی معرف تجارب گذشتگان است و طرز فکر و ذوق و سلیقه هر ملتی در آن منعکس می‌باشد و با شناخت آن می‌توان به خصوصیات فرهنگ و تمدن یک ملت پی برد.
زبان وسیله ارتباطی بین انسان‌ها است؛ که این ارتباط در سطح خرد شامل کنش‌های اجتماعی، نمادی گشته، که بصورت مستقیم و غیر مستقیم میان افراد شکل می‌گیرد؛ در سطح کلان شامل یکسری از اندیشه‌ها و میراث فرهنگی و تمدن بشری شده که در میان نسل‌های یک جامعه انتقال فرهنگی و اشاعه یافته است. باتوجه به مطالب مطرح شده از دیدگاه علوم اجتماعی و فرهنگی «زبان، یک محصول اجتماعی و فرهنگی است». لذا یکی از پدیده‌های خاص زندگی اجتماعی انسان است و آن چنان در تار وپود زندگی روزانه ما تنیده شده که همچون خواب وخوراک بسیار بدیهی جلوه می‌نماید. برای درک اهمیت زبان کافی است تصور کنیم که زبان از جامعه انسانی گرفته شود. به خوبی می‌توان در چنین تصوری دریافت که تمدن و فرهنگ بشر نابود می‌گردد.
زبان از عناصر فرهنگی مشترک میان افراد یک جامعه است که نوعی نماد ارتباطی است. در واقع جذب عناصر فرهنگی از طریق زبان و سایر سمبل‌ها (symbol) یا نمادهای ارتباطی صورت می‌گیرد. زبان اصلی‌ترین وسیله ای است که انسان‌ها در اختیار دارند ودر جامعه برای برقراری ارتباط از آن استفاده می‌کنند بنابراین زبان در حکم نظامی است که بیان گفتار مشخص را در اجتماع معینی از انسان‌ها امکان پذیر می‌سازد. زبان مستقیماً قابل رویت نیست بلکه دارای ویژگیهای کلامی است که بر آن تقدم دارد .(صادق زاده، 1388).
نگاه به زبان تالشی، بعنوان عامل انتقال فرهنگ به آیندگان
زبان تالشی نیز از این امر مستثنی نبوده، و یکی از ابزارهای انتقال فرهنگ تالشان به نسل حاضر و آیندگان است. تمرکز اصلی تالشان از حوزه آستارا تا ماسال و شاندرمن و فومن و... بیانگر پویایی و نشاطی درونی در زبان تالشی است که این انتقال آن بدون یاری و کمک تالشان، نمی‌تواند مثمر ثمر واقع گردد.
در دهستان خطبه سرا، هر چقدر به سمت مناطق ییلاقی و جنگل‌ها حرکت کنیم، زبان تالشی به مراتب بیشتر حفظ شده است. این امر به دلیل ارتباط کم قومیت‌ها و فرهنگ‌ها در مناطق جنگلی و کوهستانی است. زیرا افراد با فرهنگ‌های مختلف، بخصوص آذری زبانان در بازار اصلی خطبه سرا فعالیت‌هایی داشته و ارتباط گسترده تر آنها موجب کاهش تکلّم به زبان تالشی می‌شود.
یکی از مشکلات جدی ما در منطقه خطبه سرا و در سایر مناطق تالش نشین، صحبت کردن با کودک به زبان‌های دیگر است. بسیاری از تحصیلکردگان، به زبان‌های دیگری با فرزند خود صحبت می‌کنند و از این نگران هستند که تکلّم به زبان تالشی به گفتار رسمی کودک آنها، ضربه بزند. در حالی که تحقیقات اخیر روان شناسی نشان داده است که اولین و بهترین نوع گفتار با کودک، گفتار به زبان مادری است. خانواده‌ها باید تا 18 ماهگی تنها زبان مادری را به کودکان آموزش دهند.36 ماهگی بهترین زمان برای یادگیری زبان دوم و سوم است. مغز کودکان دوزبانه کارآزموده‌تر از مغز کودکان تک‌زبانه است؛ در واقع کودکی که قبل از رسیدن به سن بلوغ، دو زبان را یاد می‌گیرد، همیشه راحت‌تر می‌تواند زبان دیگری را هم بیاموزد. در حقیقت مغز کودکان بسیار انعطاف‌پذیر است(حمدی، 1394).
به خطر افتادن زبان تالشی در محدوده دهستان خطبه سرا، بسیار امری جدی می‌باشد که توجهی اساسی را می‌طلبد. در زیر، مواردی را که می‌تواند به رشد و حفظ زبان تالشی در محدوده دهستان خطبه سرا کمک کنند، ذکر شده است:
- تکلّم به زبان تالشی در داد و ستدها
- تکلّم به زبان تالشی در هنگام دید و بازدید و احوال پرسی‌ها
- تشکیل کانون و کارگاه‌های آموزشی برای گسترش زبان تالشی
- برپایی همایش تالش شناسی با محوریت زبان تالشی در محدوده خطبه سرای تالش
- برپایی محافل مذهبی و عزاداری به زبان تالشی در روستاها و محلات دهستان خطبه سرا
- صحبت با کودک به زبان تالشی که به عنوان زبان مادری آنها از اهمیت ویژه برخوردار است.
- برپایی مسابقات مختلف شعرخوانی، داستان نویسی، انشاءنویسی با محوریت زبان تالشی
و سایر موارد که در این نوشتار، مجال پرداختن به آنها نیست.
آرزوی سلامتی و تندرستی برای همه مردم عزیز خطبه سرای تالش
[1] دانشجومعلّم دانشگاه فرهنگیان
منابع:
اسماعیلی، محسن. (1394، شهریور 6). فرهنگ و نقش خط و زبان در آن. وب شخصی. سایت. بازیابی 21 آذر 1394، از http://www.mohsenesmaeili.com/NSite/FullStory/News/?Id=162
حمدی، فائزه. (1394، فروردین 16). زبان مادری. مهرخانه. سایت. بازیابی 21 آذر 1394، از http://mehrkhane.com/fa/news/16532
صادق زاده، اسماعیل. (1388، آبان 13). بررسی ((زبان)) بعنوان ابزار ارتباط اجتماعی و فرهنگی. علوم ارتباطات. وبلاگ. بازیابی 21 آذر 1394، از
http://ertebatat1387.blogfa.com/post-90.aspx
